شرکت سهامی خاص (به انگلیسی: Privately held company) گونه‌ای شرکت سهامی است که سهام آن قابل دادوستد در بورس اوراق بهادار نیست اما توسط مردم به راحتی قابل معامله است. هنگام تأسیس چنین شرکتی باید همه سرمایه آن توسط مؤسسان تأمین، و بخشی از سرمایه در بانک سپرده‌گذاری شده باشد.

در شرکت‌های سهامی خاص، همانند شرکت با مسئولیت محدود و برخلاف شرکت تضامنی، مسئولیت هر یک از سهامداران در مورد بدهی‌های شرکت محدود به مبلغ سرمایه‌گذاری شده در شرکت است و در صورت عدم کفایت مجبور نیستند اموال شخصی خود را در این راه مصرف نمایند.

در ایران تفاوت شرکت‌های سهامی خاص با شرکت با مسئولیت محدود این است که شرکت با حداقل سه نفر سهامدار قابل تشکیل است و سهام نیز بدون نیاز به ثبت در دفتر اسناد رسمی قابل نقل و انتقال هستند و در شرکت مسئولیت محدود سرمایه به صورت اعلامی می‌باشد و هر چقدر که اعلام شود احتیاجی به واریزی به حساب شرکت ندارد، ولی در شرکت سهامی خاص الزاماً ۳۵٪ مبلغ اعلامی می‌بایست به صورت نقد به حساب شرکت واریز گردد و ۶۵٪ در تعهد مابقی ظرف ۵ سال تادیه گردد.

شرکت سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن در موقع تأسیس منحصراً به‌وسیله مؤسسین تأمین می‌گردد. مدیر شرکت سهامی خاص نمی‌تواند خارج از سیستم سرمایه گذاران باشد.

شرکت سهامی خاص ثبت شرکتی است که از لحاظ ساختاری شبیه به شرکت مسئولیت محدود بوده اما سرمایه در آن به قطعات سهم یا سهام تبدیل می‌گردد. شرکت سهامی خاص شرکت بازرگانی تلقی می‌گردد و برای اخذ تسهیلات بانکی، گرفتن نمایندگی‌های یا شرکت در مناقصات[۱] و مزایده‌های دولتی و نمایشگاه‌ها از اعتبار نسبتاً خوبی برخوردار است.

به این دلیل به آن شرکت سهامی گفته می‌شود که سرمایه آن تبدیل به سهام می‌گردد. همان‌طور که گفتیم شرکت سهامی خاص و مسئولیت محدود بی شباهت به یکدیگر نبوده و در هر دو این شرکتها مسئولیت اعضا در صورت عدم کفایت به نسبت سرمایه یا سهام آنها می‌باشد و جهت طلب بدهی‌های شرکت در اموال شخصی آنها دخل و تصرفی وارد نمی‌شود.

حداقل سرمایه برای ثبت شرکت سهامی خاص

سرمایه لازم برای ثبت شرکت سهامی خاص دست کم یک میلیون ریال (یکصد هزار تومان) می‌باشد که باید توسط خود مؤسسین تأمین گردد که از این مبلغ حداقل ۳۵٪ از آن در حسابی به نام «شرکت در شرف تأسیس» نزد یکی از بانک‌ها سپرده‌گذاری می‌گردد.

افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی خاص

از آنجایی که صاحبان شرکت سهامی خاص می‌توانند تا ۱۰ برابر سرمایه ثبت شده خود از سیستم بانکی وام بگیرند، بنابراین در هنگام اخذ تسهیلات معمولاً باید افزایش سرمایه داشته باشند.

خصوصیات شرکت سهامی خاص

1.سرمایه شرکت به هنگام تاسیس نباید کمتر از یک میلیون ریال باشد.
2.تعداد مدیران حداقل 3 نفر است.
3.تعداد سهامداران نباید از سه نفر کمتر باشد.
4.در شرکت سهامی خاص اوراق قرضه قابل انتشار نیست.
5.سهام شرکت،قابل معامله در بازار بورس نمی باشد و نقل و انتقال سهام شرکت،مشروط به موافقت مدیران یا مجامع عمومی صاحبان سهام است.ضمناَ این شرکت نمی تواند مبادرت به صدور اوراق قرضه نماید.
6.در شرکت سهامی خاص،مسئولیت هر یک از صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن ها است.تمام سرمایه آن باید به وسیله موسسین تاسیس گردد(ماده 4 ل.ا.ق.ت) .

تشکیل شرکت سهامی خاص

قانونگذار برای تاسیس شرکت سهامی خاص تشریفات ساده ای را در ماده 20 لایحه قانونی 1347 مقرر کرده است.در ماده مزبور،اقدامات ذیل برای تشکیل شرکت کافی تلقی شده است:
1-امضای اساسنامه
شرکای شرکت سهامی خاص باید شخصاَ یا از طریق وکیل،اساسنامه شرکت را امضا کنند.تهیه طرح اساسنامه و تصویب بعدی آن ضروری نیست،به دلیل آنکه برخلاف آنچه در مورد شرکت سهامی عام صدق می کند،در شرکت سهامی خاص اصولاَ دوره تاسیس وجود ندارد و بنابراین،تدوین طرح اساسنامه که در شرکت سهامی عام وسیله ای است برای مطلع کردن پذیره نویسان از ماهیت شرکتی که قرار است ایجاد شود،در این جا علت وجودی ندارد.
2-تعهد سرمایه
حداقل سرمایه شرکت سهامی خاص یک میلیون ریال است که باید تماماَ تعهد شود و دست کم 35 درصد آن به حسابی که در بانک افتتاح می شود واریز گردد.
هر گاه قسمتی از سرمایه به صورت آورده غیرنقدی باشد،آورده مزبور باید به طور کامل تسلیم و تقویم شود.ارزیابی آن نیز باید با جلب نظر کارشناس رسمی وزارت دادگستری صورت گیرد.مع ذلک،تصویب ارزیابی مزبور،آن طور که در مورد شرکت سهامی عام مصداق دارد،در شرکت سهامی خاص مطرح نیست؛زیرا در این نوع شرکت تشکیل مجمع عمومی موسس الزامی نیست.در ماده 82 لایحه قانونی 1347 ضمن بیان این نکته مقرر شده است:«نمی توان آورده غیرنقدی را به مبلغی بیش از ارزیابی کارشناس قبول نمود.»این اقدام برای حفظ حقوق اشخاص ثالث است؛زیرا ممکن است با توافق شرکا بر سر ارزیابی آورده غیر نقدی،اشخاص ثالث متضرر شوند.
تعهد شرکا به پرداخت سرمایه در شرکت سهامی خاص شکل خاصی ندارد و برخلاف آنچه در مورد شرکت سهامی عام در سایر مقالات قبلی گفته شد،شرکا نیاز ندارند مانند پذیره نویسان شرکت سهامی عام ورقه تعهد سهم را امضا کنند.مع ذلک،تعهد آن ها ممکن است به صورت ورقه تعهد هم باشد؛برای مثال،در مواقعی که شرکا از یکدیگر دورند و می خواهند شرکت را به سرعت تشکیل دهند می توانند برای کسب تعهد از یکدیگر از این وسیله استفاده کنند.با این حال،در حین ثبت شرکت،همه آنان باید اظهارنامه مشعر بر تعهد کلیه سهام را امضا کنند،والا مدارک ثبت شرکت ناقص خواهد بود.(بند 2 ماده 20 لایحه قانونی 1347)
3-انتخاب مدیران و بازرسان
شرط دیگر تشکیل شرکت سهامی خاص انتخاب مدیران و بازرسان شرکت است که لازم نیست در مجمع عمومی موسس برگزیده شوند.اما،طبق قسمت اخیر ماده 17 لایحه قانونی 1347 – که در مورد شرکت سهامی عام لازم الاجرا است – مدیران و بازرسان شرکت باید به طور کتبی قبول سمت کنند.